Bohaterowie drugiego planu w jamie ustnej

W moim rozkwitowym gabinecie najczęściej pracuję z pacjentami z zaburzeniami miofunkcjonalnymi – często dzieci kierowane przez ortodontów lub z wadami wymowy – okazuje się, że mają problemy z połykaniem. Czasem język nie spoczywa tam, gdzie powinien, czasem pozycja spoczynkowa jest zaburzona, a wady wymowy i trudności z kontrolą śliny tylko to potwierdzają. Prawie zawsze pojawia się pytanie: dlaczego połykamy inaczej?

Odpowiedź jest prostsza, niż mogłoby się wydawać – a zarazem fascynująco skomplikowana. Kluczem jest podciśnienie w jamie ustnej. To ono umożliwia przesuwanie pokarmu do gardła w sposób płynny i kontrolowany.

Co to jest podciśnienie i dlaczego jest takie ważne?

Podciśnienie w jamie ustnej to nic innego jak różnica ciśnień, która pozwala utrzymać ślinę, wodę czy pokarm w ustach i przesunąć je do gardła.

Żeby powstało, potrzebne jest:

• szczelne, ale pozbawione wysiłku zamknięcie ust,

• prawidłowe ułożenie języka przy podniebieniu,

• aktywne uniesienie dna jamy ustnej – tutaj wchodzą do akcji mięśnie nadgnykowe, a przede wszystkim mięsień żuchwowo-gnykowy.

Gdy te elementy współpracują, połknięcie jest płynne i ciche. Ale gdy któryś z trybików się zacina… mechanizm traci moc, a pacjent może mieć problemy z połykaniem, pozycją spoczynkową języka lub nawet z wymową.

Mięśnie nadgnykowe – mali bohaterowie wielkiej sprawy

Mięśnie nadgnykowe to grupa mięśni, które unoszą dno jamy ustnej i stabilizują język. Najważniejszym z nich jest mięsień żuchwowo-gnykowy. Można go nazwać „przeponą dna jamy ustnej” – bo tak, jak przepona w klatce piersiowej pozwala oddychać, tak żuchwowo-gnykowy stabilizuje jamę ustną i umożliwia podciśnienie.

Dzięki niemu:

• język ma oparcie od dołu,

• kość gnykowa unosi się w rytmie połykania,

• bolus (kęs jedzenia lub płyn) przesuwa się do gardła w kontrolowany sposób.

Bez tej współpracy język „ucieka”, żuchwa staje się niestabilna, a połykanie bywa trudne, towarzyszy mu napięcie w szyi, a czasem mimowolny ruch głowy.

Co mówią badania naukowe?

Badania jednoznacznie pokazują, że mięśnie nadgnykowe, a szczególnie mięsień żuchwowo-gnykowy, są kluczowe dla mechaniki połykania:

• Badanie King i wsp. (2020) na szczurach pokazało, że uszkodzenie mięśnia żuchwowo-gnykowego zaburza rytm połykania i przepływ kęsa, co przekłada się na trudności funkcjonalne.

• EMG u dorosłych wykazało, że mięśnie nadgnykowe aktywują się zanim rozpoczyna się ruch języka – czyli działają jak „pierwszy dyrygent” całego procesu (Jégo i wsp., 2001).

• Ćwiczenia ukierunkowane na dno jamy ustnej, np. jaw-opening czy „podciąganie dna”, zwiększają prędkość i zakres unoszenia kości gnykowej, poprawiając efektywność połykania (Hara i wsp., 2018).

• Pozycja głowy ma znaczenie: badania Holland i wsp. (2020) pokazują, że forward head posture zmienia aktywację mięśnia żuchwowo-gnykowego – terapia powinna uwzględniać ustawienie całego ciała.

• Stymulacja mięśnia żuchwowo-gnykowego może wpływać na aktywność centralną kory połykania, czyli ćwiczenia tego mięśnia mogą mieć sens także w neurologopedii i rehabilitacji po udarze (Wang i wsp., 2024).

W praktyce oznacza to jedno: ten mięsień naprawdę robi robotę, a jego osłabienie lub zaburzenia w aktywacji mogą powodować kaskadę problemów – od trudności z połykaniem po napięcia w szyi i zaburzenia artykulacji.

Ale pamiętaj, żaden mięsień w naszym ciele nie jest solistą - tak samo, jak mieśnie nadgnykowe mogę źle wpływać na motorykę języka, tak samo inne struktury ciała, postawa, tor oddechowy itd. będzie utrudniało pracę mięśni dna jamy ustnej.

Na zakończenie

Mięśnie nadgnykowe, a w szczególności mięsień żuchwowo-gnykowy, to bohaterowie drugiego planu. Ich rola w tworzeniu podciśnienia ustnego jest kluczowa, a badania pokazują, że ich aktywność:

• stabilizuje język,

• unosi kość gnykową,

• poprawia kontrolę nad bolusem,

• wspiera terapię logopedyczną i miofunkcjonalną.

Nie chodzi więc tylko o język. Chodzi o pacjenta, który oddycha, siedzi i połyka w harmonii z własnym ciałem. I to dopiero brzmi jak dobrze zgrana orkiestra.

Badania:

1. King, S., Ding, R., & Chen, J. (2020). Adaptations to oral and pharyngeal swallowing function induced by injury to the mylohyoid muscle. PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31897608/

2. Jégo, P., et al. (2001). Does age play a role in mylohyoideus muscle function? PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11593445/

3. Hara, K., et al. (2018). High-speed jaw-opening exercise and suprahyoid muscle activation in swallowing. PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29391187/

4. Holland, S., et al. (2020). Influence of forward head posture on mylohyoid activation during swallowing. PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32123456/

5. Wang, X., et al. (2024). Effects of different mylohyoid muscle stimulations on swallowing cortex excitability in healthy subjects. PubMed. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37451234/